Tế bào gốc trong y học: Vai trò, thành tựu và thách thức

Tế bào gốc được ví như “chìa khóa vàng” của y học tái tạo, góp phần thay đổi cách tiếp cận điều trị truyền thống. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn khám phá vai trò quan trọng của tế bào gốc trong y học, những thành tựu nổi bật đã đạt được, cũng như các thách thức cần vượt qua để công nghệ này thực sự phát huy hết tiềm năng trong tương lai.

Vai trò của tế bào gốc trong y học

Việc phát hiện và nghiên cứu thành công tế bào gốc đã mở ra cơ hội điều trị hiệu  quả các bệnh tưởng chừng như không có giải pháp can thiệp. Nhờ vào khả năng tăng sinh và biệt hóa không giới hạn, vai trò tế bào gốc ngày càng được khẳng định trong nhiều ứng dụng khác nhau:

1. Tái tạo và phục hồi mô, cơ quan

Ghép tế bào gốc để tái tạo mô, cơ quan bị tổn thương như tủy xương, da, tim, gan, thận, dây thần kinh, v.v. Ví dụ: Ghép tủy xương để điều trị ung thư máu, thiếu máu bất sản…

2. Điều trị các bệnh thoái hóa

Bệnh Parkinson, Alzheimer, tiểu đường tuýp 1, thoái hóa khớp… có thể được điều trị bằng cách thay thế các tế bào bị tổn thương bằng tế bào gốc biệt hóa.

3. Nghiên cứu và phát triển thuốc

Tế bào gốc được sử dụng để mô phỏng bệnh, giúp kiểm nghiệm hiệu quả và độc tính của thuốc mới trước khi thử nghiệm trên người.

4. Hiểu rõ hơn về sự phát triển của cơ thể và cơ chế bệnh tật

Nghiên cứu tế bào gốc giúp các nhà khoa học hiểu cách các tế bào và cơ quan hình thành, cũng như cơ chế gây bệnh (như ung thư, dị tật bẩm sinh...).

Thành tựu gặt hái được trong nghiên cứu tế bào gốc

Từ giữa thế kỷ XIX, các nhà khoa học đã phát hiện ra tế bào gốc, đặt nền móng cho việc nghiên cứu tế bào gốc sau này. Năm 1945, tế bào gốc tạo máu lần đầu được phát hiện. Đến những thập niên 1960, nghiên cứu về tế bào gốc được đẩy mạnh nhờ những phát hiện của Ernest A. McCulloch và James E. Till (Đại học Toronto). Năm 1970, GS Howard Green (Hoa Kỳ) phát hiện ra tế bào gốc biểu bì, được sử dụng trong điều trị bệnh nhân bị bỏng. 

Năm 2010, phát hiện một nhóm tế bào gốc trưởng thành đặc biệt có trong mô liên kết của gần như mọi loại cơ quan. Năm 2012, John Gurdon (Anh) và Shinya Yamanaka (Nhật Bản) được trao giải Nobel Y học vì phát hiện ra rằng tế bào gốc trưởng thành có thể tái lập trình về di truyền học để thành tế bào giống tế bào gốc phôi (iPSCs) giúp giải quyết vấn đề đạo đức liên quan.

Đến nay, tế bào gốc trong y học đã và đang được ứng dụng trong việc điều trị nhiều bệnh lý bao gồm:

Ghép tế bào gốc tạo máu (tủy xương)

Điều trị hiệu quả các bệnh về máu: bạch cầu, lymphoma, thiếu máu bất sản… là một trong những ứng dụng thành công sớm nhất và phổ biến nhất. Phương pháp này đã ứng dụng tại nhiều nước, trong đó có cả Việt Nam, tại các cơ sở bệnh viện huyết học.

Điều trị bỏng và tổn thương da

Kích thích tái tạo mô thương tổn trong điều trị bỏng nặng, vết loét lâu lành, rút ngắn thời gian chữa lành, giảm thiểu nguy cơ biến chứng hoại tử. Đồng thời, tế bào gốc cũng dần được ứng dụng trong chăm sóc và làm đẹp da.

Điều trị bệnh tim mạch

Cải thiện chức năng tim sau nhồi máu cơ tim bằng tế bào gốc cơ tim hoặc trung mô (MSC). Một số thử nghiệm lâm sàng đã cho kết quả tích cực.

Điều trị thoái hóa khớp

Kích thích tái tạo, thay thế mô sụn thương tổn, hỗ trợ giảm đau kéo dài và cải thiện chức năng vận động trong các trường hợp thoái hóa khớp gối, thoái hóa khớp vai, thoái hóa cột sống thắt lưng…

Điều trị tiểu đường type 1

Hỗ trợ tái tạo tế bào beta tuyến tụy, giúp kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường type 1, giảm thiểu nguy cơ biến chứng.

Điều trị COPD - bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính

Tế bào gốc hỗ trợ làm giảm phản ứng viêm trong nhu mô phổi, thúc đẩy tái tạo mô phổi; cải thiện chức năng hô hấp và làm chậm tiến triển của bệnh.

Thách thức trong nghiên cứu tế bào gốc tại Việt Nam

Bên cạnh những vai trò và thành tựu đã đạt được trong lĩnh vực nghiên cứu tế bào gốc, vẫn tồn tại một số thách thức như:

Đầu tiên là chi phí nghiên cứu cao. Việc thiếu hụt nguồn tài trợ khiến các nhà khoa học Việt Nam khó tiếp cận công nghệ và dòng tế bào gốc.

Thách thức thứ hai là Việt Nam còn thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng cho lĩnh vực này. Sự phát triển của công nghệ tế bào gốc đòi hỏi luật pháp phải theo kịp để bảo vệ kịp thời bằng các hình thức sở hữu trí tuệ, đặc biệt là bằng sáng chế.

Thứ ba là nguồn nhân lực. Mức lương thấp khiến các nhà nghiên cứu khó gắn bó với nghề. Việc xác định yêu cầu về trình độ sáng tạo trong lĩnh vực tế bào gốc cũng là một trở ngại trong việc cấp bằng sáng chế.

Cuối cùng là rào cản đến từ khía cạnh đạo đức. Dù nhiều quốc gia đã đưa ra quy định về bảo hộ sáng chế tế bào gốc, nhưng các quy định ngoại lệ về đạo đức vẫn còn khác biệt.

Hiện nay, hầu hết các liệu pháp tế bào gốc trong y học vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu và thử nghiệm. Tuy nhiên, trong tương lai gần, các liệu pháp tế bào gốc được kỳ vọng sẽ tác động đáng kể đến sức khỏe con người.