Huyết tương giàu tiểu cầu: Tác dụng, quy trình tách chiết và hiệu quả lâm sàng

Một vận động viên gặp chấn thương, một phụ nữ đối diện với mái tóc thưa dần, hay một người muốn xóa dấu vết thời gian trên làn da – tất cả họ đều có chung một giải pháp: Huyết tương giàu tiểu cầu (PRP). Được chiết xuất ngay từ máu của chính mình, PRP chứa kho yếu tố tăng trưởng giúp cơ thể tự phục hồi và tái tạo. Từ quy trình ly tâm tách chiết tinh vi đến những kết quả lâm sàng thuyết phục, PRP đang chứng minh vị trí vững chắc trong y học hiện đại.

Lịch sử nghiên cứu huyết tương giàu tiểu cầu

Khái niệm và mô tả về huyết tương giàu tiểu cầu bắt đầu từ lĩnh vực huyết học. Các nhà khoa học đã định nghĩa thuật ngữ PRP vào những năm 1950 để chỉ huyết tương có số lượng tiểu cầu cao hơn máu ngoại vi. Ban đầu, huyết tương giàu tiểu cầu được sử dụng trong truyền máu nhằm điều trị cho bệnh nhân giảm tiểu cầu. 

Tiến bộ nhanh chóng của y học kéo theo những tiến bộ trong ứng dụng huyết tương giàu tiểu cầu.  Năm 1972, lần đầu tiên tiểu cầu được sử dụng trong các thủ thuật phẫu thuật, giúp bịt kín và thiết lập cân bằng máu. Năm 1987, huyết tương giàu tiểu cầu được sử dụng trong phẫu thuật tim, làm nguồn truyền máu tự thân, giảm mất máu, giảm nguy cơ rối loạn huyết học của tuần hoàn phổi ngoại vi và việc sử dụng các chế phẩm máu sau này.

Năm 1986, Knighton và cộng sự là những nhà khoa học đầu tiên mô tả các quy trình cô đặc tiểu cầu và đặt tên cho chúng là các yếu tố chữa lành vết thương có nguồn gốc từ tiểu cầu tự thân. Kể từ khi xây dựng các quy trình, kỹ thuật này đã được ứng dụng ngày càng nhiều trong y học tái tạo.

Ngoài phẫu thuật tổng quát và tim những năm 70 - 80, phẫu thuật hàm mặt cũng trở nên phổ biến vào đầu những năm 1990 trong cấy ghép trong tái tạo xương hàm dưới. PRP trong nha khoa phát triển hơn nữa fibrin giàu tiểu cầu (PRF) - một loại tiểu cầu cô đặc không cần thêm thuốc chống đông máu ra đời, mở ra đa dạng ứng dụng gồm tái tạo mô nướu tăng sản, đóng vết thương vòm miệng và nhổ ổ răng…

Năm 1999, việc sử dụng huyết tương giàu tiểu cầu để tăng cường tái tạo xương đã được thực hiện, mở ra tiềm năng mới trong điều trị vết loét da mãn tính, cấy ghép răng, chữa lành gân và chấn thương thể thao chỉnh hình. Với việc ứng dụng cho các vận động viên chuyên nghiệp, PRP thu hút sự chú ý của các phương tiện truyền thông và ngày càng trở nên phổ biến. 

Sau đó, ứng dụng PRP trong làm đẹp cũng được quan tâm rộng rãi, bao gồm chữa lành vết thương, sửa sẹo, trẻ hóa da và rụng tóc. Bằng việc kích thích tái tạo mô thương tổn, tăng sản sinh Collagen dưới da, nền da được trẻ hóa và cải thiện đáng kể. Đối với trường hợp rụng tóc, PRP tăng cường sự phát triển của tóc và cải thiện mật độ tóc. Năm 2009, các nghiên cứu còn chứng minh được hiệu quả kết hợp giữa tiêm PRP và tế bào gốc mô mỡ, giúp tăng hiệu quả trong làm đẹp da.

Đến nay, huyết tương giàu tiểu cầu đã được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực từ cơ xương khớp, phục hồi vết thương, nha khoa đến làm đẹp. Và, những nghiên cứu về phương pháp này vẫn đang được tiếp tục. Trong tương lai, ứng dụng của huyết tương giàu tiểu cầu hứa hẹn sẽ còn được mở rộng, mở ra cơ hội điều trị hiệu quả cho nhiều bệnh lý khác nhau.

Huyết tương giàu tiểu cầu có tác dụng gì

Huyết tương giàu tiểu cầu là chế phẩm sinh học được tách ra từ chính máu của người điều trị, có nồng độ tiểu cầu cao gấp 2 - 8 lần so với máu ngoại vi. Trong tiểu cầu có chứa nhiều yếu tố tăng trưởng, có tác dụng:

- Kích thích tăng sinh nguyên bào sợi → tạo collagen và elastin.

- Tăng sinh mạch máu mới → cải thiện tuần hoàn và nuôi dưỡng mô.

- Tăng tốc độ liền thương và giảm viêm tại chỗ.

Tác dụng của huyết tương giàu tiểu cầu trong các lĩnh vực:

Da liễu - Thẩm mỹ

- Trẻ hóa da: cải thiện độ đàn hồi, làm sáng, mờ nếp nhăn.

- Điều trị sẹo mụn: kích thích tái cấu trúc collagen.

- Giảm rụng tóc - kích thích mọc tóc: nuôi dưỡng nang tóc.

Kết hợp microneedling, laser để tăng hiệu quả phục hồi.

Y học thể thao - Chấn thương chỉnh hình

- Điều trị viêm gân, đứt dây chằng, thoái hóa khớp gối.

- Giúp vận động viên phục hồi nhanh sau chấn thương.

Nha khoa

- Tái tạo xương và mô mềm quanh răng, hỗ trợ cấy ghép implant.

- Giảm sưng đau và tăng tốc lành thương sau phẫu thuật miệng – hàm.

Phẫu thuật

- Giảm mất máu, hỗ trợ liền vết thương nhanh hơn.

Sản phụ khoa

- Hỗ trợ tái tạo niêm mạc tử cung mỏng, cải thiện chức năng buồng trứng (một số nghiên cứu mới).

Quy trình tách chiết từ máu tới huyết tương giàu tiểu cầu

Chuẩn bị

- Trang thiết bị: bộ kit tách PRP chuẩn y khoa, máy ly tâm, kim lấy máu, kim tiêm, bông băng, găng tay, dụng cụ sát khuẩn…

- Điều kiện vô trùng: thực hiện trong môi trường sạch, đảm bảo an toàn sinh học để tránh nhiễm khuẩn.

- Giải thích quy trình, kiểm tra sức khỏe và chống chỉ định (rối loạn đông máu, nhiễm trùng máu…).

Bước 1. Lấy máu

Lấy khoảng 25 - 40ml máu tĩnh mạch (tùy mục đích và vùng điều trị). Máu được cho ngay vào ống chứa chất chống đông để tránh hình thành cục máu đông trước khi ly tâm.

Bước 2. Ly tâm

Đặt các ống máu vừa thu được vào máy ly tâm và tiến hành ly tâm với thời gian và số vòng được hướng dẫn bởi nhà sản xuất (ly tâm 2 lần).

Ly tâm lần 1 để tách chiết các thành phần của máu, dùng pipet vô trùng hút lớp màu vàng trên cùng và một phần buffy coat để giữ tiểu cầu. Tránh hút hồng cầu ở đáy.

Ly tâm lần 2 để phân tách huyết tương giàu & nghèo tiểu cầu. Phần huyết tương phía trên (giàu yếu tố dinh dưỡng nhưng ít tiểu cầu) được loại bớt để còn lại lượng huyết tương dưới đáy ống (nồng độ tiểu cầu gấp 3 - 7 lần máu ban đầu).

Bước 3: Hoạt hóa PRP

Dùng CaCl2 hoặc thrombin để kích hoạt giải phóng các yếu tố tăng trưởng có trong tiểu cầu. 

Dung dịch huyết tương giàu tiểu cầu PRP thu về được tiêm trực tiếp vào vùng điều trị (da, khớp, nang tóc, mô mềm…) theo kỹ thuật tiêm huyết tương giàu tiểu cầu.

Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tiêm PRP

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến hiệu quả tiêm PRP cần lưu ý:

1. Yếu tố từ chính cơ thể người được tiêm

- Sức khỏe tổng thể: Người có bệnh mạn tính (tiểu đường, rối loạn đông máu, suy gan/thận) thường có khả năng tái tạo mô kém hơn.

- Tuổi tác: Càng trẻ, mật độ yếu tố tăng trưởng và khả năng tái tạo tế bào càng cao.

- Chế độ ăn - sinh hoạt: Thiếu dinh dưỡng, hút thuốc, uống rượu, mất ngủ kéo dài có thể làm giảm chất lượng tiểu cầu.

- Tình trạng da/tóc/mô trước điều trị: Tổn thương nặng hoặc đã xơ hóa lâu năm thường đáp ứng chậm hơn.

2. Yếu tố liên quan đến quy trình tách PRP

- Nồng độ tiểu cầu: Hiệu quả cao nhất khi tiểu cầu đạt 3 - 7 lần so với máu gốc. Nồng độ quá thấp sẽ không đủ yếu tố tăng trưởng, ngược lại nếu quá cao có thể gây phản tác dụng.

- Chất lượng bộ kit và máy ly tâm: Bộ kit chuẩn y khoa làm tăng hiệu suất tách chiết, giúp hạn chế mất tiểu cầu và tạp nhiễm, máy ly tâm ổn định giúp phân tách chính xác.

- Thời gian và tốc độ ly tâm: Được nghiên cứu kỹ vì tiểu cầu có thể bị phá hủy hoặc mất đi trong quá trình ly tâm.

3. Yếu tố trong kỹ thuật tiêm

- Vị trí tiêm: Tiêm đúng lớp mô mục tiêu (da: trung bì, khớp: khé khớp, tóc: quanh nang tóc)...

- Kỹ thuật tiêm: Đều tay, phân bố hợp lý, tránh tạo bầm tụ máu lớn.

- Lượng PRP: Quá ít sẽ không đủ hiệu quả, quá nhiều có thể gây sưng đau và lãng phí.

4. Yếu tố sau tiêm

- Chăm sóc sau điều trị: Tránh nắng, hạn chế trang điểm sớm, không dùng rượu bia trong 48 giờ đầu.

- Tuân thủ liệu trình: PRP thường cần 2 - 3 mũi tiêm/ liệu trình để tối ưu hiệu quả.

- Kết hợp công nghệ khác: Microneedling, laser, RF… giúp PRP thấm sâu và kích thích tái tạo mạnh hơn.

5. Yếu tố ngoại vi

- Bảo quản PRP: PRP tốt nhất nên được tiêm ngay sau khi tách chiết xong, tránh để lâu vì yếu tố tăng trưởng giảm dần.

- Môi trường vô trùng: Tránh nhiễm khuẩn ảnh hưởng đến khả năng phục hồi.

Hiệu quả lâm sàng trong điều trị với PRP

Tổng hợp các nghiên cứu lâm sàng chứng minh hiệu quả của huyết tương giàu tiểu cầu trong các lĩnh vực điều trị khác nhau:

1. Da liễu - Thẩm mỹ

Trẻ hóa da

- Hiệu quả: Cải thiện độ đàn hồi, tăng độ ẩm, làm mờ nếp nhăn nhỏ, đều màu da.

- Bằng chứng lâm sàng: Nhiều nghiên cứu cho thấy sau 3 buổi PRP (cách nhau 4–6 tuần), lượng collagen type I và elastin tăng rõ rệt, đánh giá qua sinh thiết da và hình ảnh lâm sàng.

- Thời gian thấy kết quả: Từ 3–4 tuần, tối đa sau 3 tháng.

Điều trị sẹo mụn

- Hiệu quả: Làm đầy sẹo rỗ, cải thiện bề mặt da.

- Kết hợp: Microneedling hoặc fractional CO₂ laser cho kết quả tốt hơn so với PRP đơn thuần.

- Nghiên cứu: Nghiên cứu năm 2018 cho thấy PRP + microneedling cải thiện sẹo mụn 60–70% sau 3 tháng, cao hơn so với microneedling đơn thuần.

Điều trị rụng tóc

- Hiệu quả: Tăng mật độ và đường kính sợi tóc, giảm tóc rụng.

- Bằng chứng: Nghiên cứu 2019 (Dermatol Surg) ghi nhận mật độ tóc tăng trung bình 30% sau 3 buổi PRP.

- Thời gian thấy kết quả: Rõ nhất sau 3–6 tháng.

2. Chấn thương chỉnh hình – Y học thể thao

Viêm gân & tổn thương dây chằng

- Hiệu quả: giảm đau, phục hồi chức năng nhanh hơn.

- Ví dụ: viêm gân Achilles, viêm gân khuỷu tay (tennis elbow).

- Nghiên cứu: PRP tiêm vào gân Achilles giảm đau đáng kể so với nhóm tiêm giả dược sau 24 tuần.

Thoái hóa khớp gối

- Hiệu quả: giảm đau, cải thiện biên độ vận động, tăng độ nhớt dịch khớp.

- So sánh: PRP hiệu quả kéo dài hơn acid hyaluronic trong giai đoạn sớm – trung bình của thoái hóa khớp.

3. Nha khoa

Cấy ghép implant & tái tạo xương hàm

- Hiệu quả: tăng tốc độ hình thành xương mới, giảm sưng nề sau phẫu thuật.

- Nghiên cứu: Marx RE (1998) chứng minh PRP rút ngắn thời gian tái tạo xương hàm từ 6 tháng xuống còn 4 tháng.

4. Sản phụ khoa

- Tái tạo niêm mạc tử cung mỏng: tăng độ dày niêm mạc, cải thiện tỷ lệ làm tổ trong IVF.

- Hỗ trợ phục hồi sau sinh: lành mô tầng sinh môn nhanh hơn (một số nghiên cứu ban đầu).

5. Lưu ý về hiệu quả

- PRP không cho kết quả ngay lập tức như filler hay botox; tác dụng dựa vào quá trình tái tạo sinh học nên cần thời gian.

- Hiệu quả phụ thuộc nhiều vào chất lượng PRP, kỹ thuật tiêm, tình trạng cơ thể và tuân thủ liệu trình.

- Thường cần liệu trình 2 - 4 buổi, cách nhau 4 - 6 tuần, và duy trì 1 - 2 lần/năm để duy trì hiệu quả.

Để tìm hiểu thêm huyết tương giàu tiểu cầu có tác dụng gì cùng các thông tin liên quan tới phương pháp này, truy cập website Geneworld ngay!